شکاف‌های جامعه ایرانی

کتاب شکاف‌های جامعه ایرانی به‌قلم محمد رضایی استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس نوشته شده است. نخستین چاپ این کتاب در سال 1394 و در 353 صفحه به‌همت نشر آگاه منتشر شده است. این کتاب، به‌قول مؤلف آن، «پرده از تناقضاتی برمی‌دارد که در سه قلمرو مهم اجتماعی (با تمرکز بر مفهوم قانون)، فرهنگ و سیاست (با تمرکز بر مفهوم دموکراسی و توسعۀ سیاسی) به‌شکل گران‌جانی در کشور وجود دارد». درواقع، نویسنده شکاف­ های جامعه ایرانی را به‌ویژه در دهۀ 1380 و اوایل دهۀ 1390 خورشیدی و حول محور سه قلمرو مزبور بررسی می ­کند. نویسنده با نقد کوتاهی بر مفهوم "جامعۀ کلنگی" برای توضیح درباره جامعه ایران، بر دگردیسی پیوسته به‌منزله مفهومی مرکزی برای تحلیل جامعه ایران تأکید کرده و مفهوم “ناجامعه” را مطرح می‌کند. مفهوم "ناجامعه" بر سرشت مجموعۀ مناسباتی در زیست‌بوم ایرانی تأکید دارد که، برخلاف مفهوم "جامعه کلنگی"، از ابتدا وجود نظم و جامعه مطلوب را مفروض نمی­ گیرد. اجتماعات انسانی، به‌طور پیوسته، با متغیرهای تازه‌ای روبه‌رو هستند که مدار حرکت و تحول آنها را دستخوش تغییرات جدی و بنیادی می‌سازد. ازنظر نویسنده، مشکل اصلی این ناجامعه­ ها، ازجمله ناجامعه ایران، اتصال به دنیایی دیگر است که شتاب تحولات آنها، بر منطق درونی­اشان اثر می‌گذارد و درنتیجه، قاعده‌های خودتنظیمی این جوامع را به هم می‌زند. افزون‌براین، ناجامعه به‌معنای پذیرش سیالیت دائم است. باوجوداین، نمی‌توان از تناقضاتی که در این ناجامعه وجود دارد غافل ماند. درواقع، منظور از تناقضات، آن دسته از نیروها و مناسباتی است که ازقضا خلاف منطق درونی ناجامعه­ها عمل می‌کند. مهم‌ترین این ناسازه­ها تلاشی است که، بی­ اعتنا به خصلت همیشه سیال ناجامعه، می‌کوشد تا منطق همسانی را در آن حاکم کند. این درک یکسان‌ساز مخل عملکرد ناجامعه­هاست. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه این نحوه ادراک از مسائل جامعه امروز و راه­ حل های برآمده از آن، از درک تفاوت‌ها و سیالیت ناجامعه ایران دور مانده است. همچنین، اثر حاضر در اساس با شیوه‌های سیاست‌گذاری هم‌دل است. بنابراین، اصرار دارد که پیشنهادهایی برای اداره این سه قلمرو ارائه کند.